تصویر ناتمام از ابعاد
بین المللی مرحله پس از کرونا

•  
• حسین رویوران-خبرگزاری قدس(قدسنا):
•  

آنچه مسلم است تعیین ابعاد تاثیر فراگیری بیماری کورونا بر جهان در حال حاضر ناممکن است به این دلیل که زمان استمرار این بیماری در حال حاضر نامعلوم است و اینکه دانشمندان در چه برهه زمانی داروی مناسب درمان و یا پیشگیری این بیماری را کشف خواهند کرد همچنان مجهول و به همین علت ترسیم پازل شرایط ابعاد مختلف مرحله بعد در چارچوب حدس زیرکانه و نه یقین مطلق قابل تصور است.

آنچه مسلم است تعیین ابعاد تاثیر فراگیری بیماری کورونا بر جهان در حال حاضر ناممکن است به این دلیل که زمان استمرار این بیماری در حال حاضر نامعلوم است و اینکه دانشمندان در چه برهه زمانی داروی مناسب درمان و یا پیشگیری این بیماری را کشف خواهند کرد همچنان مجهول و به همین علت ترسیم پازل شرایط ابعاد مختلف مرحله بعد در چارچوب حدس زیرکانه و نه یقین مطلق قابل تصور است.

در ابعاد اقتصاد

به اعتقاد کارشناسان اقتصادی تاثیر آینده موج کورونا بر اقتصاد قطعا بیش از تاثیر آن بر حوزه بهداشت خواهد بود و به جابجایی های گسترده ای در مفهوم قدرت اقتصادی در سطح بین المللی منجر خواهد شد. صندوق بین الملل پول بر پایه داده های کنونی در باره تاثیر این بیماری بر اقتصاد کشورهای مختلف معتقد است که حجم اقتصاد جهانی حدود شش در صد کاهش یا کم خواهد شد. در سال 2019 رشد اقتصاد بین الملل حدود 3 % مثبت بود ولی پیش بینی می شود که اقتصاد جهانی در سال کنونی (2020) وارد مرحله رکود گردد و به منفی3 % برسد. آنچه مسلم است این تاثیرگذاری منفی در کشورهای مختلف متفاوت خواهد بود ولی حدس زده می شود که کشورهای فقیر بزرگترین زیان دیده این فرایند خواهند بود. اقتصاد  اروپا  و امریکا نیز به علت شیوع بی سابقه بیماری کرونا در این مناطق با رکود اقتصادی، بیکاری بی سابقه و گسترش شدید فقرمواجه خواهند شد که این شرایط ممکن است به توسعه اعتراضات اجتماعی در آینده منجر گردد. جوامع غربی به رفاه و نرخ بسیار محدود بیکاری عادت کرده اند و از این رو طاقت تحمل سختیها را ندارند و این نارضایتی در امریکا به علت مسلح بودن جامعه ممکن است به خشونت کشیده شود.

کشورهای جهان سوم که اکثرا بدهکار هستند در این مرحله توان پرداخت اقساط خود را نداشته و برای عبور از پیامدهای منفی بیماری کورونا  به وام های جدیدی نیز نیازپیدا کرده که این مساله بر حجم وابستگی آنها خواهد افزود و میزان عقب ماندگی این کشورها در فرایند توسعه بیشتر خواهد شد.

آنچه در این فرایند به وضوح پدیدار شد بدهی بسیار بالای کشورهای غربی و اقتصاد طفیلی این کشورهاست. امریکا با 23 تریلیارد دلار بزرگترین بدهکار جهان بود که در مرحله کورونا با اختصاص بودجه دو تریلیارد دلار دیگر برای مقابله با این بحران عملا بدهیهای خود را به بالای 25 تریلیارد دلار رساند. اروپا نیز با بیش از پانزده تریلیارد یورو بدهی عملا دومین بدهکار جهان شمرده می شود که با اختصاص بسته 500 میلیارد یورویی، بدهی های خود را نیزافزایش داده است. البته این بدهی در جنوب این قاره سرسبز بیشتر از شمال آن است و ایتالیا با 2400 میلیارد یورو رکورد دار بدهکاران این اتحادیه است و اسپانیا و یونان نیز پس از آن قرار دارند. شرایط جدید نشان داد که رفاه کشورهای غربی به ویژه در امریکا به علت جهانی بودن پول های این کشورها و نه افزایش تولید اقتصادی است. یعنی امریکا در این بحران با چاپ دو تریلیارد دلار بدون هیچ مقابل اقتصادی و اروپا با چاپ 500 میلیارد یورو عملا اسکناس کاغذی به دنیا داده و در مقابل، خدمات و کالای تولید شده دیگر کشورها را گرفتند و اینگونه از بحران عبور کردند. این بدهیها که به سقوط مکرر شاخص بورس های این کشورها در این دوره منعکس شد به اعتقاد ناظران سیاسی می تواند به بحران اقتصادی دامنه داری در آینده تبدیل گردد.

در مقابل این شرایط منفی کشورهای غربی، آینده اقتصادهای توسعه یافته جوان مانند چین و پلنگهای شرق آسیا مانند ژاپن، تایوان، کره جنوبی، هنگ کنگ، مالزی و اندونزی امیدوارانه می نماید. چین حدود بیست تریلیارد دلار و ژاپن هشت تریلیارد دلارذخائر ارزی دارند که در این بحران سقوط بورسها اقدام به خرید سهام شرکت های بزرگ غربی در داخل و خارج کرده وعملا جایگاه حقیقی خود را در حوزه اقتصاد جهانی بهبود داده و عرصه مانور خود را در آینده بازار جهانی توسعه دادند. اعلام رهبران چین در تحت کنترل درآوردن بیماری و بازگشت سریع چرخه اقتصاد به کار و نیز پیش بینی رشد حد اقل 6 % در سال جاری، چین را به رقیبی جدی برای تصاحب جایگاه اول اقتصاد جهان تبدیل خواهد کرد. رفتار چین در این مدت از آغاز بحران کورونا نیز این واقعیت را نمایان ساخت. چین به بیش از سی کشور جهان گروه کارشناسی بهداشتی اعزام کرد و ده ها محموله دارویی به آنها اهدا کرد در حالیکه امریکا در این امتحان جهانی مردود شد و برای هیچکدام از متحدین غربی و یا منطقه ای خود نتوانست کاری انجام دهد.

اعلام اخیر صندوق بین المللی پول در قرار دادن یوان، پول ملی دولت چین به عنوان بخشی از سبد ذخیره ارزی خود شاخص مهمی است که نشان می دهد پول چین جهانی شده و دیر یا زود بخشی از مبادلات جهان با این پول انجام خواهد شد. این اقدام مهمترین نهاد اقتصادی بین المللی، نشان از شدت تحولات اقتصادی به نفع چین است و شکسته شدن انحصار ارزهای غربی در سطح جهانی، جهتگیری تحولات اقتصادی را  به نفع شرق آسیا رقم خواهد زد.

در ابعاد اجتماعی

شکی نیست که گسترش بیماری کورونا بر رفتارهای جوامع مختلف در ابعاد فردی، خانوادگی و اجتماعی تاثیر زیادی داشته است. سیاست حفظ فواصل اجتماعی و پرهیز از تماس مستقیم و دیدارهای خویشان و دوستان، همبستگی اجتماعی را از حالت رودررو و حقیقی به فضای مجازی منتقل و یا محدود  کرده و عملا رفتار اجتماعی را تا حدی زیادی تحت تاثیر خود قرار داد. اقدامات پیشگیرانه اجباری، سفرهای مختلف به استانها و یا کشورهای دیگر را تعطیل کرد و افراد را به نوعی انزوا و یا درونگرایی سوق داد. این تغییرات فرایند درون گردی و جهانگردی را که ویژگی افراد متمکن اجتماعی بود از بین برد و فواصل ظاهری اجتماعی را نا پیدا کرد. شاخص های خود نمایی و فخر فروشی و پولداری در مقابل گسترش کورونا کمرنگ شد وعملا کاهش رفتارهای مرتبط به فواصل طبقاتی در ظاهر پدید آمد.

حضور بیشتر افراد در خانه یکی دیگر از رفتارهای جدید دوره کورونا است که خانواده را باری دیگر محور تجمع مکانی قرار داد. این شرایط آثار منفی و مثبتی بر جای گذاشت. خیلی ها معتقدند که در مرحله کورونا، خانواده مفهوم خود را تا حدی بازیابی کرد و افراد پراکنده خانواده را اجبارا در کنار هم جمع کرد. این رفتار های جدید گاهی به افزایش همکاری درون خانواده منجر شد و در برخی خانواده ها به تشدید  اختلافات و افزایش دخالت مردها در مدیریت داخلی خانه و حریم های متقابل انجامید. لاجرم ظهور همبستگی خانوادگی و یا فروپاشی خانوادگی از نتایج سیاست فاصله گذاری اجتماعی است. همچنین بسیاری از روانشناسان معتقدند که سیاست در خانه ماندن و یا به تعبیری زندانی شدن در خانه برای کسانی که اجتماعی تراند، تبعات روانی خواهد داشت که در مراحل بعدی باید درمان گردد.

در کنار این تحولات ظهور پدیده های همیاری اجتماعی اهمیت زیادی دارد. گسترش کورونا تعداد نیازمندان را به صورت جهشی افزایش داد و دولت ها از تامین همه این نیازمندان ناتوان بودند. در کشورهایی که همیاری و همبستگی اجتماعی در فرهنگ آنها نهادینه بوده راحت تر از این بحران عبور کرده و جوامعی که فرهنگ آنان متکی به سرمایه داری و فردگرایی است شرایط سخت تری را سپری خواهند کرد. کرونا خیلی از اقشار روز مزد بگیر را بیکار کرد و اقشار کم درآمد جامعه را بیش از همه تحت فشار قرار داد ولی کمک دولتها و افراد خیر و خیریه ها همه از له شدن طبقه فقیر در این بحران همه جانبه جلوگیری کرد.

درخواست منطقی آقای گوترش دبیر کل سازمان ملل از همه دولت ها برای پایان دادن به جنگ ها و تحریم ها و متحد شدن همه کشور ها و جوامع در مقابل تهدید جهانی کرونا متاسفانه رفتار برخی کشورهای متجاوز را تغییر نداد. عربستان که پنج سال است جنگ ظالمانه ای را بر ضد یمن آغاز کرده حاضر به توقف بدون شرط جنگ نشد و امریکا که تحریم بی سابقه بر ضد ایران اعلام کرده بود حاضر به پایان دادن به این تجاوز نگردید. درخواست چین، روسیه، پاکستان و اتحادیه اروپا از ترامپ رئیس جمهور امریکا برای توقف فوری تحریم ها بر ضد ایران و کمک به این کشور برای استفاده از امکانات و ذخائر پولی بلوکه شده در مبارزه با کورونا کارساز نبود و نشان داد که سیاست های تجاوزگرانه امریکا و متحدان منطقه ای تا چه حد در سطح منطقه و جهان دچار انزوا است.

در ابعاد سیاسی

شکی نیست که بحران بیماری کورونا تاثیر به سزایی بر نظام سیاسی بین المللی خواهد گذاشت. بسیاری از متخصصان روابط بین الملل معتقد بودند که از زمان سقوط نظام دو قطبی در اواخر دهه هشتاد میلادی تا کنون نظام تراتبی قدرت به رهبری امریکا جهان را اداره می کرد. البته بعضی از این متخصصان اساسا معتقد بودند که نظام بین الملل تک قطبی است و امریکا حاکم جهان است. گذشته از این اختلاف، اجماع متخصصان بر آن است که مفهوم قدرت در دهه نود میلادی تغییر یافت و مؤلفه های آن جابجا شدند و قدرت اقتصاد جای قدرت نظامی را در صدر این مؤلفه ها گرفته است. حرکت سریع چین در دو دهه اخیر با رشد اقتصادی خیره کننده به صدر جدول قدرت های اقتصادی جهان، نظام بین المللی را دچار تحول کرد. البته چین همزمان در ارتقای قدرت نظامی دریایی و هوایی خود و ساختن 12 ناو هواپیمابر و یک ناوگان پیشرفته هوایی نشان داد که این رقابت را جدی گرفته است و برای رسیدن به قله اقتدار جهانی تلاش می کند. دونالد ترامپ رئیس جمهور امریکا هرچند این واقعیت را انکار می کرد ولی عملا با تحریم چین و تلاش برای کند کردن پیشرفتهای این کشور در زمینه فناوری نسل پنجم تکنولوژی (فایو جی) از طریق تحریم شرکت هواوی و شرکت های دانش بنیان چینی می کوشید از برتری چین در فن آوریهای نوین جلوگیری کند.

بحران کورونا برای دولت چین فرصتی پیش آورد که پیشرفت های خود را در درمان این بیماری به کار گیرد و الگویی برای عبور از این بحران بهداشتی در جهان ارائه کند. این مدیریت بحران نشان داد که تلاش امریکا در عقب نگداشتن چین کارساز نبود چرا که چین موفق شد با امکانات رباتیک،پهبادهاوماشینهای بدون راننده که مجهز به هوش مصنوعی هستند و نیز انضباط اجتماعی بی نظیر از این بحران به سرعت عبور کند در حالیکه کشورهای غربی در دو سوی اتلانتیک غافلگیر کورونا شده و توان مدیریت ضعیفی در ابعاد فنی و انسانی در برابر این بیماری از خود نشان دادند. کمک چین به چندین کشور اروپایی به تغییر نگاه برخی رهبران این قاره منجرخواهد شد و قطعا این کمک ها بر فرایند ائتلاف و اتحاد این کشورها در آینده تاثیر خواهد گذاشت.

بسیاری از تحلیلگران سیاسی معتقدند که رقابت اصلی در قله نظام بین المللی در آینده میان امریکا و چین خواهد بود و اروپا و روسیه در لایه دوم این رقابت قرار خواهند گرفت. این شرایط جدید، نظام بین المللی را ممکن است به سوی نظامی دو قطبی بسته یا باز ببرد که شباهت زیادی به نظام دوقطبی گذشته جهان از دهه پنجاه تا نود میلادی خواهد داشت. این تحول کمک خواهد کرد تا فضای بین المللی نسبت به وضعیت کنونی بازتر باشد و انحصار های حاکم  غربی تا حدی شکسته شود.

در ابعاد فکری

با آغاز انقلاب صنعتی اروپا در قرن نوزدهم، تفکر مادی بر فرآیند های اعتقادی جوامع در غرب غلبه پیدا کرد و ارتباط جوامع با میتافیزیک و آسمان کم رنگ گردید و جدایی دین از سیاست نیز مزید بر علت شد و جایگاه کلیسا و دین مسیحیت در زندگی مردم در حد پر کردن یک نیاز روانی و حفظ یکسری سنت های اجتماعی تنزل پیدا کرد. سقوط جهان بینی دینی در غرب به حدی رسید که دین به عنوان افیون ملت ها معرفی گردید و نقش آن را کاملا منفی به تصویر کشیدند. متاسفانه شرق قدیم و مهد ادیان آسمانی و توحیدی علیرغم بستر متفاوت دینی و اجتماعی اما به علت توقف فرایند تمدن سازی، دور از تاثیر پذیری از این تفکرها باقی نماند و یک قشر خود باخته غرب زده متاثر از فرهنگ غربی پدیدار گشت که هر گاه به قدرت می رسید تلاش می کردند کشور خود را در راستای هماهنگی و وابستگی به غرب تعریف کنند.

اولین شوکی که این فرایند مادی را به چالش کشید، پیروزی انقلاب اسلامی ایران بود که نشان داد دین پویا و نه ایستا، نه تنها افیون ملت ها نیست که یکی از بالاترین محرک های اجتماعی و سیاسی است که بزرگترین انقلاب جهانی در قرن بیستم را آفرید. انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی رحمت الله علیه، اسلامی را به میدان آورد که عدالت خواه و استقلال طلب و به روز است و می تواند نیازهای کنونی جوامع و آزادیخواهان جهان را حتی در خارج از جهان اسلام برآورده سازد. این انقلاب بزرگ که به قول دشمنان یک زلزله اجتماعی و سیاسی بود بسیاری از مفروضات غرب را زیر سئوال برد و از این رو بود که غرب برای جلوگیری از الگو شدن انقلاب اسلامی تلاش کرد، ایران را منزوی سازد و با اعلام تحریم های گوناگون آن را عقب مانده نگه دارند. پیشرفت ایران اسلامی در ابعاد مختلف علیرغم همه تحریم ها و جنگ ها به ویژه در زمینه های اتمی، سلول های بنیادین، صنایع نظامی  و نانو و مهمتر از همه این ها ایجاد یک نظام اسلامی که چهل و دو سال استمرار دارد و بالاترین استقلال سیاسی را در جهان به نمایش گذاشته، بسیاری از القاءات دشمن را وارد چالش کرده و خط بطلانی بر ادعاهای نادرست کشید و این تحولات، این پیام را به دنیا منتقل کرد که با نظام دینی می توان به استقلال، پیشرفت و تامین نیازهای مادی و معنوی بشر رسید.

ظهور بیماری کورونا شوک جدیدی بود که بسیاری از مفاهیم مادیگرایی غربی را به چالش کشید و نیازهای سرکوب شده روحی این جوامع را نمایان ساخت. جوامع و نظام های سیاسی غربی که در نتیجه فرهنگ مادی گرایی از دین فاصله گرفته بودند با ظهور این بیماری ناکارآمد جلوه کردند و در برابر یک ویروسی بسیار حقیر و کوچک که با میکرسکوب معمولی هم دیده نمی شود، ناتوان ظاهر شدند و مردم به ناخودآگاه به سمت فطرت خود بازگشتند. پدیده های استغفار رهبران دینی در واتیکان و نیویورک و درخواست استغفار مردم از گناهان مختلف یا برپایی مراسم نیایش و دعا در اماکن عبادی و در خیابان ها و یا آزاد سازی نمادهای دینی مانند اقامه اَذان مسلمانان در اروپای غربی و امریکا نشان از رفتارهای جدیدی است که نشان می دهد بشر غربی بیزاری خود را  از ظلم اعلام می کند و ارتباط با آسمان را به عنوان یک نیاز نمایان می سازد. این تحولات گرچه آغازیک فرایند طولانی است اما بشر با این رفتارها انتخاب خود را اعلام می کند و با صراحت می گوید که به معنویت و عدالت نیازدارد.                 

انتهای پیام/م.ق/