کرونا و غافلگیری
رژیم های عربی

• حسین رویوران - خبرگزاری قدس(قدسنا):
•  

موج بیماری کرونا که اکثر کشورهای جهان را در نوردید، کشورهای عربی را به حدی تحت تاثیر قرار داد که بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که جهان عرب پس از کرونا با قبل از آن بسیار متفاوت خواهد بود. کشورهای عربی که درگیر موج سوم کرونا شدند و پس از چین و ایران حوزه مدیترانه را درگیر کرد و بیست کشور عربی را بجز یمن و لیبی که درگیر جنگ اند و به دلیل این شرایط ایزوله اند آلوده ساخت و بر ساختار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آنان تاثیرات بسیاری گذاشت.

موج بیماری کرونا که اکثر کشورهای جهان را در نوردید، کشورهای عربی را به حدی تحت تاثیر قرار داد که بسیاری از تحلیلگران بر این باورند که جهان عرب پس از کرونا با قبل از آن بسیار متفاوت خواهد بود. کشورهای عربی که درگیر موج سوم کرونا شدند و پس از چین و ایران حوزه مدیترانه را درگیر کرد و بیست کشور عربی را بجز یمن و لیبی که درگیر جنگ اند و به دلیل این شرایط ایزوله اند آلوده ساخت و بر ساختار اجتماعی، اقتصادی و سیاسی آنان تاثیرات بسیاری گذاشت.

در ابعاد بهداشتی این موج بیماری واگیر ضعف ساختار بهداشتی در کشورهای عربی از جمله کشورهای نفت خیز را نمایان ساخت و نشان داد که کشورهای عربی با مقوله امنیت بهداشتی کاملا بیگانه اند. مدتهاست که مقوله های امنیت نظامی و غذایی در جهان مطرح بوده و دولتها با سرمایه گذاری در این زمینه و ایجاد واحدهای نظامی و خرید تجهیزات جنگی و یا تامین و ذخیره سازی مواد غذایی از داخل یا خارج و نگهداری آنها در سیلوها برای شش ماه یا یک سال یک حاشیه امنیت برای خود ساخته بودند اما در زمینه بهداشت تاکنون سونامی و شوکی مانند کرونا نیامده بود که ناکافی بودن امکانات متناسب بهداشتی این کشورها را نمایان سازد و ضرورت ایجاد زیر ساختهای مناسب بهداشتی از قبیل مراکز درمانی، تختهای متناسب بیمارستانی، تجهیزات متناسب پزشکی و ذخیره های لوازم بهداشتی را مطرج سازد. البته این بحران مختص جهان عرب نبود بلکه جهانی بود ولی در کشورهای عربی بیش از کشورهای دیگر نمایان شد. برخی کشورهای فقیر مانند مصر که جمعیت آن نزدیک به صد میلیون نفر و امکانات اقتصادی آن محدود است با پنهان کاری در این زمینه تلاش داشت از آسیب پذیری امنیت روانی جامعه جلوگیری کند.

در مدیریت این بحران نیز نواقص بسیاری نمایان شد و حتی کشورهای ثروتمند نفتی علیرغم داشتن امکانات و دخائر مالی عظیم تنها با ممنوعیت آمد و شد و تامین غذایی خانواده ها سعی در جلوگیری از گسترش بیماری داشتند و این در حالی است که کشوری مانند چین در این بحران خوش درخشید و نشان داد این کشور با ایجاد چند بیمارستان در عرض چند روز در شهر ووهان و به کارگیری محصولات پیشرفته موج پنجم فن آوری از قبیل روبوت، ماشین های بدون راننده، پهباد، تامین تجهیزات  و لوازم پزشکی از توان عظیم مدیریتی، پیشرفت علمی و تامین مالی اینگونه عملیات برخوردار است. این اتفاقات نشان داد فرهنگ سازی در زمینه دیجیتال و انتقال سریع عرصه های آموزشی و خرید و فروش به فضای مجازی نیاز به فرهنگ سازی قبلی دارد و نتیجه تصمیمات آنی نیست. چین در یک اقدام تهاجمی با اعزام گروه های کارشناسی در زمینه مدیریت بهداشت به کشورهای مختلف از جمله کشورهای عربی و حتی اروپایی نوع جدیدی از دیپلماسی را تجربه کرد که پرستیژ و نفوذ زیادی برای چین به ارمغان آورد. این اتفاق زمانی رخ داد که بسیاری از کشورهای عربی چشم به امریکا و غرب داشتند و انتظار کمک از آنها می رفت ولی امریکا و اروپا شدیدا درگیر این موج  در داخل کشورهایشان بودند و برای هیچ متحدی هیچ کاری انجام ندادند و اینگونه رفتارها قطعا نظام بین المللی را در آینده تحت تاثیر  خواهد داد.

در ابعاد اقتصادی می توان گفت که این موج سونامی کرونا به جهان عرب بیشترین آسیب را زد و طبیعی است که  اقتصاد این دولتها متفاوت باشد و کشورهای نفت خیز نسبت به بقیه با مزیت های ریعی برتری نسبی دارند و یک رفاه اجتماعی تامین کرده و از ذخیره ارزی قابل توجهی برخوردارند. ظهور اولویت مقابله با بیماری کرونا، اقتصاد جهانی را دچار رکود ساخت و بازار نفت را با مازاد روزانه چند میلیون بشکه ای مواجه کرد و این شرایط ایجاب می کرد که توافق سابق کاهش تولیدی میان کشورهای نفتی اوپک به ویژه  میان عربستان سعودی و روسیه توسعه یابد ولی در این شرایط  روسیه زیر بار نرفت و محمد بن سلمان ولیعهد سعودی با افزایش دو ملیون بشگه در روز خواست مسکو را تحت فشار قرار دهد و به اصطلاح به پای میز مذاکره بکشاند که این اقدام نسنجیده به واکنش منفی کرملین مواجه شد و قیمت هر بشگه نفت از هفتاد دلار به ۲۵ دلار تقلیل یافت و این اقدام به خورده شدن ذخایر ارزی بسیاری از کشورهای نفتی عربی و یا زیر بار استقراض رفتن آنها انجامید. سقوط شدید سهام شرکت نفتی ارامکو در بورس در نتیجه این شرایط، بسیاری از برنامه های اعلامی محمد بن سلمان را برهم خواهد زد. بن سلمان با اعلام چشم انداز ۲۰۳۰ قصد داشت بخشی از سهام آرامکو را به فروش برساند و با سرمایه گذاری در آمدهای این اقدام در بخشهای اقتصادی غیر نفتی، اقتصاد این کشور را متنوع سازد و وابستگی به نفت را کاهش دهد که چنین رؤیایی در شرایط اقتصادی کنونی دیگر قابل تحقق نیست. عربستان سعودی در اولین واکنش به این شرایط ، بودجه خود را در چند مرحله دهها ملیارد دلار کاهش داد و به همین علت بسیاری از تحلیلگران اقتصادی خوش بین معتقدند که کشورهای عربی از لحاظ اقتصادی در مرحله پس از کرونا آسیب پذیرتر خواهند بود و احتمال ظهور تنش های اجتماعی در این کشورها افزایش خواهد داشت. برخی دیگر از تحلیلگران بدبین معتقدند که اختلال در عرضه و تقاضای نفت در این مرحله با تولید انبوه نفت شل در ایالات متحده امریکا و روی آوردن کشورهای صنعتی  به انرژی های پاک مانند انرژی های خورشیدی و باد ادامه خواهد یافت و کشورهای نفتی عربی که بی میزان بالا متکی به درآمدهای نفتی اند در چند سال آینده دچار ورشکستگی اقتصادی خواهند شد.

    در ابعاد سیاسی برخی از کشورهای منطقه و غربی ها در اغاز بحران کرونا با بکارگیری وسیع ماشین تبلیغانی خود تلاش داشتند عقب ماندگی ها و ناکارآمدی های خود را در زمینه های بهداشتی گردن ایران بیندازند و ایران را کانون انتشار کرونا در منطقه بنمایانند در حالیکه این بیماری در جای دیگر ظهور کرد و ایران خود قربانی این کرونا بود و حوادث بعدی نشان داد که هیچ کس در این جهان مصونیت ندارد و جهان امروز به گفته مک لوهان به یک دهکده جهانی تبدیل شده و فاصله ها با وجود وسایل حمل و نقل سریع انتقال ویروس به سرعت برق اتفاق می افتد. افزون بر آن، این ویروس و هر ویروس دیگر هویت جغرافیایی ندارد و مرز نمی شناسد و همه دیدند که چگونه به سرعت باد به بیش از صد و پنجاه کشور جهان انتقال یافت و اینگونه تزویرواقعیت ها به سرعت رنگ می بازد و روسیاهی فرافکنی به صاحبان خود بر می گردد. برخی کشورها مانند امریکا و انگلیس که در عرصه تبلیغات علیه ایران بسیار فعال ظاهر شدند به گونه ای خیلی سریع درگیر این شوک بیماری شدند و نشان دادند که از بسیاری از کشورهای جهان دوم و سوم در زمینه بهداشت عقب تر اند و حتی قادر به تامین ماسک، مواد ضد عفونی و دستمال کاغذی مورد نیاز مردم در بحران ها نیستند.

حوادث اخیر بازداشت چند شاهزاده سعودی از جمله احمد بن عبد العزیز برادر پادشاه کنونی و محمد بن نایف ولیعهد سابق این کشور و تعدادی از افسران ارشد ارتش و گارد سلطنتی از سوی محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی نشان از شدت نگرانی این نظام از تنش های داخلی و احتمال سوء استفاده شاهزادگان رقیب در خاندان آل سعود از این شرایط واحتمال کودتا از درون خاندان حاکم را مطرح می سازد. اظهارات چند دقیقه ای ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی(۸۴ ساله) نه تنها شرایط  ملتهب اجتماعی را به علت شایعه مرگ او آرام نکرد که به علت اظهار نگرانی نسبت به حوادث جهانی و احتمال تاثیر آنها بر عربستان در آینده عملا مردم این کشور را درگیر ناآرامی های فکری و سیاسی ساخت. شکست نظامی سعودی در یمن پس از موفقیت اخیر انصار الله در آزادسازی کامل استان جوف عملا بحران نظامی عربستان سعودی را تعمیق کرد. استان جوف دویست و پنجاه کیلومتر با عربستان سعودی مرز زمینی مشترک دارد که جبهه درگیری زمینی را وسعت می بخشد و این شرایط به نفع ریاض نیست که توان تامین نیروی نظامی برای حفظ مرزهای خود را ندارد. همچنین احتمال آزادسازی استان نفت خیز مَأرب پس از جوف در دسترس نظامیان یمن قرار گرفت که اگر به زودی تحقق یابد عربستان سعودی درگیر انسداد کامل در جنگ یمن خواهد شد و راهی جز اعلام شکست و توقف عملیات جنگی بر ضد یمن در پیش نخواهد داشت. بسیاری از تحلیلگران سیاسی معتقدند که مدت هاست که رهبران عربستان سعودی به بی نتیجه ماندن جنگ در یمن رسیده اند ولی نگران اعلام این حقیقت اند چرا که اعلام ناتوانی نظام سعودی که پولدارترین کشور عربی در مقابل یمن که فقیرترین کشور عربی بسیاری از باورهای سیاسی را در جامعه سعودی تغییر خواهد داد. این کارشناسان معتقدند که مردم عربستان سعودی در حال حاضر بر این باورند که دولت این کشور شکست ناپذیر است و هیچ کس توان مقابله یا اعتراض به آن را ندارد ولی اگر این نظام در جنگ پنج ساله یمن اعلام شکست کند، آسیب پذیری نظام برای مردم داخل نمایان خواهد شد و این نظام در مقابل اعتراضات و مطالبات مردم توان ایستادگی نخواهد داشت. گفته می شود که جنگ بی حاصل یمن برای کاخ نشینان ریاض بیش از سیصد میلیارد دلار هزینه داشت و محمد بن سلمان ولیعهد (۳۵ ساله) جوان و بی تجربه سعودی توجیهی برای این هزینه ها ندارد و تصورش در یکسره سازی چند روزه جنگ و تبدیل شدن به یک قهرمان مقتدر ملی اکنون بر باد رفته و ممکن است یمن تبدیل به کابوسی برای سقوط او گردد.

انتهای پیام/م.ق/